Osobowość z pogranicza

Niestabilność, emocjonalny rollercoaster, nieustanne poczucie wewnętrznej pustki i rozpaczy- z takimi problemami zmagają się osoby dotknięte zaburzeniem osobowości typu borderline (Borderline Personality Disorder- w skrócie BPD), nazywanym również zaburzeniem osobowości z pogranicza.

Czym właściwie są zaburzenia osobowości?

Jest to rodzaj zaburzeń psychicznych, które charakteryzują się trwałymi i nieprzystosowawczymi wzorcami myśli i zachowań, które w konsekwencji przyczyniają się do trudności w różnych obszarach życia- zawodowego, społecznego, czy rodzinnego. Osoby dotknięte zaburzeniami osobowości często zmagają się z wysokim natężeniem negatywnych emocji, mają trudności z budowaniem relacji i codziennym funkcjonowaniem.

Owe patologiczne wzorce zachowań mają charakter względnie trwały i często dają o sobie znać już w wieku nastoletnim, czy też w dzieciństwie. Osoby z zaburzeniami osobowości zachowują się, myślą i czują, w sposób odbiegający od norm społecznych panujących w ich kulturze. Jak wygląda życie osób zmagających się z zaburzeniem osobowości typu borderline?

Życie z borderline

Według klasyfikacji chorób psychicznych DSM-IV by postawić diagnozę osobowości z pogranicza, pacjent/ka musi przez długi czas doświadczać co najmniej 5 z 9 wyróżnionych symptomów, a ich nasilenie musi w znaczny sposób utrudniać codzienne funkcjonowanie. Przyjrzyjmy się im dokładnie i zastanówmy się co dokładnie oznaczają i jak wpływają na życie osób dotkniętych tym zaburzeniem?

• Gorączkowe wysiłki uniknięcia rzeczywistego lub wyimaginowanego odrzucenia:
  

Osoby z borderline mają niestabilny obraz siebie- ich poczucie własnej wartości, relacje z innymi oraz emocje są nietrwałe i zmienne. Doświadczając chaosu we własnym wnętrzu, czują zagubienie i bezradność, przez co kierują swoją uwagę i energię w stronę innych osób. Szukają u nich potwierdzenia własnej wartości, a nawet sensu istnienia, przez co stają się bardzo wrażliwe na odrzucenie- relacja (może być to związek partnerski, przyjaźń, więź rodzinna) staje się ich „być czy nie być”, dlatego zrobią wszystko, by utrzymać drugą osobę przy sobie- będą błagać, płakać, przekraczać granice własnego komfortu, wpadać w paranoję- wszystko po to, by nie dopuścić do opuszczenia, które wywołuje u nich skrajną panikę.

• Niestabilne i intensywne związki interpersonalne, charakteryzujące się wahaniami pomiędzy ekstremami idealizacji i dewaluacji;

Najczęściej stosowanym mechanizmem obronnym osób z BPD jest rozszczepienie, które prowadzi do niestabilnego obrazu obiektów- innych ludzi, sytuacji, czy nawet samych siebie. Przez tę niestabilność osoby z BPD postrzegają innych ludzi jako albo dobrych albo złych (myślenie czarno-białe, bez odcieni szarości). Ostatnia interakcja z daną osobą może prowadzić do ignorowania interakcji wcześniejszych, dlatego pod wpływem złości drugi człowiek może wydawać się zły, wrogi, zagrażający. Takie postrzeganie rzeczywistości prowadzi do głębokiego poczucia krzywdy oraz chęci obrony przed zranieniem, co z kolei powoduje kryzysy, kłótnie i rozstania. Pacjent z borderline ma trudności z nawiązaniem głębokiej, bliskiej relacji, dlatego jego związki mogą być burzliwe, pełne rozstań i powrotów, stawiania drugiej osoby na piedestale, idealizowania jej, a później równie intensywnej dewaluacji i niechęci względem niej. Pojawiają się również problemy ze stawianiem granic, silna chęć „zlania się” z drugą osobą w jedno, porzucenia własnej odrębności dla dobra związku. Może to prowadzić do skłonności do wchodzenia w relacje toksyczne i przemocowe.

• Zaburzenia tożsamości: wyraźnie i uporczywie niestabilny obraz samego siebie lub poczucia własnego ja (sense of self)

Osoba z BPD nie wie kim jest. Może nie być pewna swoich przekonań, wyznawanych wartości, celów, czy tożsamości. Dlatego często zmienia swoje zainteresowania, wygląd zewnętrzny, a nawet wyznawaną religię czy światopogląd.

• Impulsywność w co najmniej dwóch sferach, które są potencjalnie autodestrukcyjne (np. wydawanie pieniędzy, seks, nadużywanie substancji, lekkomyślne prowadzenie pojazdów, kompulsywne jedzenie);

Pacjenci z osobowością z pogranicza doświadczają trudności w kontrolowaniu impulsów. Często przeżywane negatywne emocje rozładowują poprzez objadanie się, ryzykowne zachowania seksualne, czy nadużywanie alkoholu i/lub narkotyków. Tego typu zachowania mogą również dotyczyć zakupoholizmu, uzależnienia od hazardu itp.

• Nawracające zachowania, gesty lub groźby samobójcze albo działania o charakterze samookaleczającym;

Pacjenci z BPD mogą przejawiać skłonności samobójcze lub autodestrukcyjne. Ich skrajne i zmienne emocje bywają tak intensywne, że stają się obezwładniające, nie do wytrzymania. Aby ukoić ból emocjonalny, takie osoby mogą dokonywać samouszkodzeń (cięcie się, przypalanie, drapanie) lub fantazjować o własnej śmierci, co często kończy się podjęciem próby samobójczej. Od 8 do 10% osób z diagnozą BPD umiera śmiercią samobójczą! W ogólnej populacji odsetek ten wynosi 0,5%. 70% pacjentów z borderline przynajmniej raz w życiu dokonało próby samobójczej.

• Niestabilność emocjonalna spowodowana wyraźnymi wahaniami nastroju (np. poważnym epizodycznym głębokim obniżeniem nastroju (dysphoria), drażliwością lub lękiem trwającymi zazwyczaj kilka godzin, rzadko dłużej niż kilka dni),

  Drażliwość, nerwowość, stany lękowe, czy depresyjne- z takimi symptomami borykają się osoby z BPD.

• Chroniczne uczucie pustki,

  Poczucie bezsensu, wrażenie bycia „martwym w środku”, „pustym”, „wydrążonym”. Ból istnienia i przekonanie o bezsensie życia bardzo często towarzyszą tym osobom i prowadzą je do impulsywnych zachowań, w tym również tych o charakterze autoagresywnym.

• Niestosowny, intensywny gniew lub trudności z kontrolowaniem gniewu (np. częste okazywanie humorów (ang. frequent displays of temper), stały gniew, powtarzające się bójki);

  Złość osoby BPD może być bardzo silna, niszcząca, trudna do powstrzymania. Powtarzają się wybuchy gniewu, które mogą być skierowane ku otoczeniu lub ku samemu sobie.

• Przelotne, związane ze stresem myśli paranoiczne (ang. paranoid ideation) lub poważne symptomy rozpadu osobowości (ang. dissociative symptoms).

  Pod wpływem wyjątkowo silnego stresu mogą pojawiać się u tych pacjentów myśli o charakterze paranoicznym lub stany dysocjacyjne (wrażenie „wyjścia z ciała”, nierealności, poczucie bycia „aktorem” grającym w filmie, a nie żywym człowiekiem istniejącym w świecie realnym).

Stygmatyzacja osób z borderline

Zaburzenia osobowości borderline cieszą się złą sławą, co znacznie utrudnia leczenie i może prowadzić do pogłębienia się problemów doświadczanych przez pacjentów. Brak wsparcia, odrzucenie, powodują jeszcze silniejsze poczucie gniewu, bezsensu lub nienawiści do samego/samej siebie, co z kolei może przyczynić się do nasilenia skłonności samobójczych. Osoby z borderline niekiedy odbierane są jako niezrównoważeni manipulanci, których skrajne emocje mają być sposobem na zwrócenie na siebie uwagi i podporządkowanie sobie otoczenia. Ich zachowania, będące w rzeczywistości wynikiem cierpienia i desperacji, odbierane są jako akty popełnione z pełną premedytacją. Tymczasem wiele osób z borderline przeżywa bardzo silne wyrzuty sumienia i poczucie wstydu w związku ze swoimi zachowaniami. Nie potrafią one zapanować nad swoimi impulsami, nie umieją radzić sobie z własnymi przeżyciami i wewnętrznym zamętem, dlatego wymagają pomocy i podjęcia terapii, aby nauczyć się nowych wzorców myślenia i postępowania. Niestety stygmatyzacja może spotkać pacjentów także ze strony personelu medycznego.

Warto wspomnieć o tym, że każda osoba zaburzona jest inna- istnieją różne podtypy zaburzenia BPD, np. „quiet borderline”, gdzie frustracja rozładowywana jest raczej na samym/samej sobie niż na otoczeniu. Ponadto aby zostać zdiagnozowanym/ą wystarczy spełniać tylko niektóre z wymaganych kryteriów- możliwych kombinacji cech jest więc aż 256! Do tego poza cechami związanymi z BPD, pacjent posiada własne, wyjątkowe cechy, które czynią go niepowtarzalnym człowiekiem- może być dobrą i wartościową osobą. Dużo zależy tutaj od świadomości i od kompetencji pacjenta- wyróżniamy osoby nisko i wysoko funkcjonujące. Te drugie są w stanie lepiej radzić sobie z przeżywanymi objawami.

Przyczyny

Nie da się wskazać jednej przyczyny powstania zaburzenia. Przyjmuje się, iż jest to połączenie czynników biologicznych oraz środowiskowych. Badania wykazują również różnice w budowie mózgów osób zdrowych i osób z BPD- te drugie mają mniejsze ciało migdałowate, co wiąże się z silniejszym odczuwaniem emocji i dłuższym procesem „dochodzenia do siebie” po wybuchu. Wskazuje się również następujące przyczyny:

• Doświadczenia przemocy fizycznej, psychicznej lub seksualnej (często we wczesnym dzieciństwie)

• Bycie narażonym na bardzo silny bądź nawracający stres we wczesnym dzieciństwie

• Zaniedbanie przez rodziców

• Dorastanie w domu z osobą, która cierpiała na zaburzenia psychiczne

• Niekonsekwentne wychowanie

• Środowisko, które bagatelizowało uczucia i przeżycia dziecka

Od 44 do nawet 76% pacjentów z BPD padło ofiarą wykorzystania seksualnego w dzieciństwie.

Leczenie

Choć obraz życia z zaburzeniem pogranicznym może wydawać się dojmująco smutny i przygnębiający, jest nadzieja! Osoby z borderline mogą zapanować nad swoim zaburzeniem i nauczyć się konstruktywnych zachowań oraz sposobów na radzenie sobie z przeciwnościami. Mogą prowadzić stabilne i udane życie. Z pomocą przychodzi psychoterapia oraz farmakologia. Nie istnieje lek na borderline, gdyż jest to zbyt złożone zaburzenie, które nie stanowi choroby jako takiej. Można natomiast wspomagać się farmakoterapią w przypadku silnych wahań nastrojów, czy stanów depresyjnych. W leczeniu stosuje się najczęściej leki antydepresyjne SSRI oraz stabilizatory nastroju. Najważniejsza jest jednak terapia- najbardziej skutecznym jej rodzajem jest terapia dialektyczno-behawioralna (DBT), stworzona specjalnie z myślą o pacjentach BPD. Pomocna może być również terapia psychodynamiczna, czy terapia schematów. Obecnie uważa się, że choć terapia BPD jest trudna i długotrwała, rokowania są dobre- aż 85% pacjentów po 10 latach nie spełnia więcej niż dwóch kryteriów diagnostycznych osobowości pogranicznej.

Artykuł przygotował Dominik Haak – psycholog, seksuolog z Warszawy.